آموزش کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی

در دهه‌های اخیر، با توسعه روش‌های نوین کشاورزی، روش‌هایی نظیر هیدروپونیک به‌عنوان یک راهکار پایدار و مؤثر در تولید محصولات کشاورزی موردتوجه قرار گرفته‌اند. بهره‌وری بالا در مصرف آب، کاهش نیاز به فضای زراعی و کنترل بهتر شرایط رشد گیاهان از مهم‌ترین مزایای آن است. گوجه فرنگی یکی از محصولات مهم و موردتوجه در کشاورزی است که با توجه به خواص غذایی و کاربردهای گسترده‌اش، توجه بسیاری از کشاورزان و کارآفرینان را به خود جلب کرده است. در این مقاله، مراحل کشت گوجه فرنگی به روش هیدروپونیک به همراه راهنمایی‌ها، نکات مهم و راهکارهای عملی برای دستیابی به عملکرد بالا و محصول مرغوب را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

چطور گوجه فرنگی را به‌شکل هیدروپونیک بکاریم؟

سیستم کشت هیدروپونیک، یک سیستم تغذیه گیاهی است که مشکلات موجود در کشت خاکی از قبیل ساختمان ضعیف خاک، فقر خاک از لحاظ مواد غذایی، زهکشی نامناسب، بافت غیرهمگن خاک را بهبود می‌بخشد. برای شروع یک پروژه کاشت گوجه فرنگی به روش هیدروپونیک، پس‌از آشنایی و آموختن پرورش گیاهان به روش هیدروپونیک، باید شرایط خاصی را فراهم نمود.

در ابتدا باید یک سیستم هیدروپونیک مناسب شامل مخزن محلول غذایی، پمپ هوا یا پمپ آب، محفظه‌های کشت و سایر وسایل موردنیاز برای نگهداری گیاهان تهیه کرده و متناسب با آن نوع گوجه فرنگی را نیز انتخاب کنید. برای رشد بهینه گوجه فرنگی، نیاز به نور مناسب و دمایی ثابت، تهویه هوا و آب باکیفیت نیز خواهید داشت. با رعایت این شرایط اولیه، می‌توانید بهترین نتیجه را از کاشت گوجه فرنگی به روش هیدروپونیک به دست آورید.

شرایط اولیه برای کاشت هیدروپونیک گوجه فرنگی

تنظیم شرایط در روش هیدروپونیک بسیار اهمیت دارد؛ زیرا می‌تواند تأثیر مستقیمی بر رشد، عملکرد، و کیفیت محصولات داشته باشد. به‌عنوان‌مثال با تنظیم درست محلول غذایی، می‌توان منابع غذایی لازم را برای گیاهان تأمین کرد. همچنین تنظیم شرایط محیطی می‌تواند به کنترل بیماری‌ها، قارچ‌ها و آفات کمک کند. در کل می‌توان گفت با تنظیم شرایط مناسب محیطی، می‌توان رشد و توسعه گیاهان را بهبود بخشید و عملکرد محصولات را افزایش داد. این شامل بهینه‌سازی نور، دما، رطوبت، و دسترسی به هوا و CO₂ است.

تنظیم دما

دما یکی از عوامل مهم در رشد و توسعه گوجه فرنگی به روش هیدروپونیک است و تأثیر زیادی بر عملکرد گیاه دارد. دما بر فعالیت ریشه‌های گوجه فرنگی تأثیر می‌گذارد. در دماهای مناسب، ریشه‌ها فعالیت بهتری دارند و بهترین جذب مواد غذایی را انجام می‌دهند که این امر به رشد و توسعه گیاه کمک می‌کند.

علاوه‌براین، دما بر فعالیت زیستی میکروب‌ها و مواد غذایی محلول غذایی نیز تأثیر می‌گذارد. دمای مناسب، میکروب‌های مفید را تشویق می‌کند و باعث بهبود کیفیت محلول غذایی و جذب مواد غذایی توسط گیاه می‌شود. دمای بالا ممکن است به رشد گیاهان آسیب برسانند و دماهای پایین‌تر ممکن است باعث کندشدن رشد گیاهان شوند.

انتخاب رقم گوجه فرنگی

هنگامی که صحبت از کشاورزی گوجه فرنگی به روش هیدروپونیک می‌شود، انتخاب نوع مناسب گوجه فرنگی برای اطمینان از برداشت موفق و پربار بسیار مهم است. برخی از گونه‌های گوجه فرنگی به‌دلیل ویژگی‌های رشد، مقاومت در برابر بیماری و تناسب کلی با محیط کنترل‌شده، در سیستم‌های هیدروپونیک بهتر رشد می‌کنند. در اینجا چند گونه برتر گوجه فرنگی که برای کشاورزی هیدروپونیک مناسب هستند آورده شده است:

• گوجه فرنگی بیفتیک: گوجه فرنگی‌های گوشتی که به‌خاطر اندازه بزرگ و بافت آبدار و گوشتی‌شان شناخته می‌شوند، انتخابی محبوب در میان تولیدکنندگان هیدروپونیک هستند. آن‌ها طعم خوبی دارند و چون سفت هستند برای برش‌دادن عالی هستند.
• گوجه گیلاسی: گوجه فرنگی گیلاسی، گوجه فرنگی کوچک و لقمه‌ای است که طعم نسبتاً شیرینی دارد. آن‌ها به‌سرعت رشد می‌کنند و این ویژگی آن‌ها را به گزینه‌ای ایدئال برای سیستم‌های هیدروپونیک که در آن فضا و زمان محدود است تبدیل می‌کند.

یافتن مخلوط مناسب برای فراهم‌کردن بستر رشد

ایجاد یک محلول غذایی متعادل برای موفقیت باغ گوجه فرنگی هیدروپونیک شما بسیار مهم است. محلول باید حاوی درشت‌مغذی‌های ضروری (نیتروژن، فسفر و پتاسیم) و همچنین ریز مغذی‌های (آهن، کلسیم، منیزیم و غیره) موردنیاز برای رشد گیاه باشد. محلول‌های غذایی موجود در بازار، به‌طور خاص برای کشت هیدروپونیک فرموله شده‌اند.

روش‌های مناسب سیستم‌های آبیاری در کشت هیدروپونیک

سیستم آبیاری غیرفعال

در این نوع سیستم آبیاری، نیازی به استفاده از پمپ آب و برق نیست. این سیستم بیشتر برای آبیاری گیاهان آپارتمانی استفاده می‌شود و تنها با قراردادن ریشۀ گیاه در آب و محلول غذایی می‌توان آبیاری کرد.

سیستم آبیاری فعال

در این نوع سیستم، گیاهان در ردیف‌های طولانی و شیب‌دار قرار می‌گیرند و آب و مواد مغذی به‌طور چرخشی توسط پمپ به آن‌ها تزریق می‌شود. گیاهان در طی این فرایند، مواد غذایی موردنیاز خود را دریافت می‌کنند و پس‌از پایان چرخه، مواد غذایی باقی‌مانده به مخزن اولیه بازمی‌گردد.

سیستم آبیاری کشت زیر آب

این روش، با نام علمی DWC شناخته می‌شود و در آن، ریشه‌های گیاهان در محلول آبی غوطه می‌شوند و سپس با استفاده از پمپ، جریان هوا به محلول پمپاژ می‌شود و به ریشه‌ها می‌رسد.

سیستم آبیاری NFT

این سیستم نسبت به دیگر سیستم‌ها، ارزان‌تر است و برای کشت خانگی مناسب است. در این روش، آب و محلول‌های مغذی به ریشه‌ها به‌صورت قطره‌ای و با استفاده از پمپ تغذیه می‌شوند.

سیستم آبیاری به روش جزر و مد

روش کار این سیستم به این صورت است که ریشه‌ها برای مدتی در محلول آب و مواد مغذی قرار می‌گیرند، سپس محلول آبی تخلیه می‌شود و هوا اطراف ریشه‌ها را پر می‌کند. تنظیم زمان ورود و خروج آب به‌عهده زمان‌سنج موجود در سیستم است.

سیستم آبیاری قطره‌ای

این سیستم یکی از رایج‌ترین نوع مورد استفاده از سیستم هیدروپونیک در جهان است و به‌صورت تجاری در کشت گیاهان در یک محیط کیسه‌ای یا گلدانی به کار می‌رود.

بهترین سیستم کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی در گلخانه

در گلخانه‌ها، برای کشت گوجه فرنگی به روش هیدروپونیک، سیستم هیدروپونیکNFT (Nutrient  Film Technique)  یکی از بهترین گزینه‌ها است. این سیستم کمترین فضای زمین را اشغال می‌کند و اجازه می‌دهد تا گیاهان به‌صورت معلق در هوا رشد کنند. این سیستم به‌دلیل استفاده کمتری از آب نسبت به روش‌های سنتی، در گلخانه‌ها که منابع آب ممکن است محدود باشند، مناسب است. علاوه‌براین، محلول مغذی به‌طور مستقیم در تماس با ریشه‌های گیاهان قرار می‌گیرد که باعث بهره‌وری بالاتر از مواد مغذی و کاهش ضایعات مواد مغذی می‌شود.

سینی رشد (Grow Tray)

برای جلوگیری از ورود آفات به سیستم هیدروپونیک خود، توصیه می‌شود از بذر گوجه فرنگی استفاده کنید. برای این منظور، باید بذر گوجه فرنگی را در سینی گلخانه‌ای که با مواد مناسب بستر پر شده است، بکارید. شما می‌توانید یک پلاستیک شفاف روی سینی کشت قرار دهید تا رطوبت در بستر کشت حفظ شود و بذرها به‌سرعت جوانه بزنند.

مخزن حاوی مواد غذایی و آب (Reservoir)

مخزن حاوی مواد غذایی در روش گلخانه‌ای یکی از عناصر اساسی است که برای تأمین نیازهای آبی و مغذی گیاهان در سیستم هیدروپونیک یا کشت گلخانه‌ای استفاده می‌شود. این مخزن عموماً در نزدیکی گیاه قرار می‌گیرد و شامل مخلوطی از آب و محلول‌های مغذی است که به گیاهان تغذیه‌رسانی می‌کند.

استند سینی رشد (Tray Stand)

استفاده از استندها در کشت گلخانه‌ای جهت ارتفاع‌دادن به سینی‌های رشد، موجب افزایش اثرگذاری نیروی جاذبه بر تخلیه محلول غذایی و بازگشت آن به مخزن می‌شود. علاوه‌براین، کار با گلدان‌های گوجه فرنگی بر روی استندها برای افراد راحت‌تر است و از فضای زیر استندها می‌توان برای نگهداری مخزن حاوی محلول غذایی استفاده کرد که باعث صرفه‌جویی در فضا می‌شود.

پمپ آب و تایمر

پمپ هیدرولیک آب و تایمر نقش مهمی در سیستم آب و فلو برای کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی دارند. این دو عنصر می‌توانند مقدار غذایی که به گیاهان منتقل می‌شود را کنترل کنند.

اتصالات

در کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی، اتصالات لازم برای اتصال تایمر به پمپ آب و همچنین لوله‌ها و اتصالات برای انتقال محلول حاوی ماده غذایی از پمپ به مخزن و گیاهان، و بازگشت آن به مخزن، ضروری است.

گلدان گیاه

گلدان‌های پارچه‌ای یا شبکه‌ای از بهترین گلدان‌ها برای کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی هستند.

کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی در منزل

برای کشت گوجه در منزل به تجهیزات زیر نیاز خواهید داشت:

 لامپ رشد گیاه

لامپ رشد گیاه یکی از عوامل مهم در کشت گوجه فرنگی است. گیاهان نیاز به نور مستقیم خورشید دارند و بسته به نوع گیاه و سرعت رشد آن، نیاز به 12 تا 18 ساعت نور خواهند داشت؛ بنابراین، برای مقیاس کوچک لامپ رشد گیاه و برای مقیاس بزرگ، پروژکتور رشد گیاه مناسب است.

دما

دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذرها و رشد اولیه گیاهان گوجه فرنگی در روش هیدروپونیک به‌طور معمول بین 20-30 درجه سانتی‌گراد است. به‌محض اینکه گیاهان شروع به رشد بیشتر می‌کنند، دمای مناسب برای این مرحله باید بین 18-24 درجه سانتی‌گراد تنظیم شود. 

 تهویه

تهویه هوا یکی از عوامل بسیار مهم در کاشت گوجه فرنگی است؛ زیرا این گیاه نیاز به هوای تازه و تهویه مناسب دارد تا رشد و تولید میوه سالمی داشته باشد. گلخانه باید دارای سیستم تهویه مناسبی باشد که امکان تداوم جریان هوا تازه را فراهم کند.

تنظیم pH

تنظیم pH در کشت گوجه فرنگی در روش هیدروپونیک بسیار اهمیت دارد زیرا pH محیط ریشه‌ها بر رشد و عملکرد گیاهان تأثیر می‌گذارد. معمولاً گوجه فرنگی به یک محیط خنثی تا کمی قلیایی نیاز دارد.

کاشت گوجه فرنگی در لوله پلیکا

کاشت گوجه فرنگی در لوله‌های پلیکا یک روش هیدروپونیکی فراهم و کارآمد است. در این روش، لوله‌های پلیکا به طول موردنیاز برش داده می‌شوند و پس‌از ایجاد سوراخ، ریشه‌های گوجه فرنگی درون لوله‌های پلیکا قرار می‌گیرند و سپس تغذیه آن‌ها از طریق محلول غذایی هیدروپونیک انجام می‌شود.

نکات مهم در نگهداری از بذرها پس‌از کاشت

پس‌از کاشت بذر گوجه فرنگی در روش هیدروپونیک، توجه به نکاتی مثل نورپردازی مناسب، محلول غذایی متعادل، کنترل شرایط محیطی و موارد دیگر می‌تواند به رشد و توسعه سالم گیاهان کمک کند. با رعایت نکات زیر، می‌توانید رشد گیاه گوجه فرنگی را در سیستم هیدروپونیک بهبود ببخشید و بازدهی مطلوبی را از کشت خود به دست آورید.

آموزش پرورش گیاهان هیدروپونیک

معرفی کشاورزی هیدروپونیک هیدروپونیک یک روش جدید برای کشت انواع محصولات کشاورزی است. در کشت خارج از خاك یا همان روش هیدروپونیک، از یک ماده به نام بستر رشد استفاده می‌شود و ماده به کار رفته به‌عنوان بستر رشد ممکن است یک ماده آلی (پیت موس، پوست درخت و یا مواد آلی دیگر) یا یک ماده غیر آلی نظیر پرلایت، ورمیکولایت و پشم سنگ باشد. ریشه گیاه به وسیله یک محیط مایع معدنی به نام محلول غذایی تغذیه می‌شود. این محلول غذایی آب، اکسیژن محلول و عناصر معدنی ضروري را عموماً به‌صورت یون‌هاي حاصل از نمک‌هاي محلول و ...

مشاهده

روش درست آبیاری

استفاده از روش درست آبیاری از چند جهت حایز اهمیت است:

• روش آبیاری صحیح کمک می‌کند که گیاهان به مقدار کافی آب و مواد غذایی موردنیاز را دریافت کند.
• استفاده از روش‌های مدیریت آبیاری مثل آبیاری قطره‌ای یا سیستم هیدروپونیک که به‌دقت نیاز آب گیاه را تنظیم می‌کنند، از اسراف آب جلوگیری و به کاهش هزینه‌های آبیاری کمک می‌کند.
• آبیاری بهینه با کاهش رطوبت زیاد در محیط کشت، از رشد قارچ‌ها و بیماری‌های خاکی جلوگیری و به کنترل آفات کمک می‌کند.

روش صحیح هرس‌کردن گیاه و میوه

در هرس گیاهان گوجه فرنگی در هیدروپونیک، هدف این است که تعداد شاخه‌های فرعی به حداقل رسانده شود تا انرژی گیاه به شاخه‌های اصلی متمرکز شود و رشد گیاه بهبود یابد. هرس‌کردن گیاهان گوجه فرنگی باید از زمانی که گیاهان دارای سه یا چهار برگ اصلی هستند، آغاز شود. به‌محض اینکه گیاهان شروع به رشد شاخه‌های فرعی می‌کنند، زمان مناسبی برای هرس آن‌ها است. برای این کار باید با استفاده از ابزار تیز و تمیز، شاخه‌های فرعی که رشد زیادی نداشته و به‌نظر ضعیف می‌آید، برش داده شوند.

روش قیم‌گذاری

وقتی بوته‌های گوجه فرنگی میوه می‌دهند، ممکن است به‌دلیل سنگینی میوه‌هایشان، ممکن است خم شوند و با بستر رشد تماس پیدا کنند. در این صورت احتمال ورود انواع بیماری‌ها از طریق مواد موجود در بستر رشد زیاد شده و این شرایط حتی ممکن است گیاه را از بین ببرد. روش حل این مشکل، قیم‌گذاری است. برای این کار آن‌ها را با ریسمان به یک قیم یا نگهدارنده جنس چوب، بامبو یا پلاستیک وصل می‌کنند تا این قیم، وزن گیاه را تحمل کند و داخل بستر نیفتد.

گردافشانی گیاه

گوجه فرنگی برای تولید میوه به گرده‌افشانی نیاز دارد. در محیط‌های باز، گرده‌افشانی از طریق باد و حرکت بوته‌ها انجام می‌شود؛ اما در گلخانه‌ها و روش هیدروپونیک که باد به‌طور مستقیم وجود ندارد، از روش‌های دیگر برای ایجاد ارتعاش و گرده‌افشانی استفاده می‌شود. این روش‌ها شامل تکان‌دادن بوته‌ها با دست یا استفاده از ضربه کاغذ لوله‌شده به خوشه می‌شود. بااین‌حال، به‌دلیل هزینه‌های بالای این روش‌ها، اغلب از دستگاه‌های الکتریکی برای انجام عمل لرزش گل‌ها بر روی قیم‌ها استفاده می‌شود.

برای انجام عمل گرده‌افشانی در گلخانه، می‌بایست دمای محیط بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی آن نیز کم باشد. در دماهای بالاتر و پایین‌تر از این محدوده، تلقیح گل‌ها به‌نحو مناسبی انجام نمی‌شود و این کار ممکن است منجر به ریزش گل‌ها شود.

زمان مناسب برای برداشت گیاه

زمان مناسب برای برداشت گیاه گوجه فرنگی در روش هیدروپونیک بستگی به چندین عامل از جمله نوع گوجه فرنگی، شرایط محیطی، و مراحل رشد گیاه دارد. معمولاً گوجه فرنگی‌ها پس‌از رسیدن به‌اندازه و رنگ مناسب برای نوع خود، برای برداشت مناسب هستند. درصورتی‌که گیاه گوجه فرنگی به پایان دوره رشد خود رسیده و برگ‌ها و ساقه‌ها کاملاً سبز و گوجه به رنگ و اندازه مناسب رسیده باشد، گوجه فرنگی آماده برداشت خواهد بود.

پرسش و پاسخ

1. درآمد گلخانه هیدروپونیک گوجه فرنگی چقدر است؟

درآمد حاصل از گلخانه هیدروپونیک کشت گوجه فرنگی به عوامل مختلفی مانند اندازه و مقیاس فعالیت، هزینه‌های تولید، قیمت فروش محصول، بازار فروش، مهارت مدیریتی و تکنولوژی استفاده شده بستگی دارد.

• در کدام شهرهای ایران می‌توان کاشت هیدروپونیک گوجه فرنگی را انجام داد؟

با توجه به پیشرفت روش‌های کشاورزی مدرن، امکان انجام هیدروپونیک گوجه فرنگی در بسیاری از نقاط کشور، حتی در شهرها و روستاهای کوچک‌تر نیز وجود دارد.

• کشت گوجه فرنگی با دانه یا نهال؟ کدام بهتر است؟

اگر شما به‌دنبال کاشت گوجه فرنگی در مقیاس بزرگ هستید، استفاده از دانه‌ها (بذر) مناسب‌تر است؛ اما اگر اولویت شما بر روی سرعت رشد و اطمینان از موفقیت بیشتر است، استفاده از نهال‌ها مناسب‌تر خواهد بود.

• هزینه کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی چقدر است؟ چقدر باید هزینه کنیم؟

هزینه کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی به عوامل مختلفی مانند اندازه و مقیاس فعالیت، استفاده از فنّاوری‌های مدرن، هزینه‌های نگهداری، مواد مورد استفاده، قیمت تجهیزات و غیره بستگی دارد.

• تراکم کشت گوجه فرنگی در گلخانه هیدروپونیک باید چقدر باشد؟

تراکم کشت گوجه فرنگی در گلخانه هیدروپونیک معمولاً در محدوده 30 تا 40 گیاه در متر مربع قرار می‌گیرد.

• با سیستم کشت هیدروپونیک چقدر محصول به‌ازای هر گیاه تولید می‌گردد؟

این میزان متغیر است و به عوامل مختلفی بستگی دارد.

• چند ماه در سال می‌توان کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی را انجام داد؟

کشت گوجه فرنگی با استفاده از روش هیدروپونیک معمولاً می‌تواند در همۀ طول سال انجام شود.