آموزش کشت زعفران گلخانه ای

بخش اول

زعفران گران‌بهاترین گیاه زراعی موجود در روی کره زمین است و تنها گیاهی است که واحد خریدوفروش آن به‌جای تن و کیلوگرم، مثقال و گرم است. در حال حاضر ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان است و بیش از 90 درصد تولید جهانی این محصول گران‌بها را در اختیار دارد کاربردهای فراوان و گسترده زعفران، خواص ویژه این داروی با ارزش، نقش خاص آن در زندگی کشاورزان و همچنین ارزش‌افزوده‌ی بالای آن لزوم توجه به مسائل اشتغال، تولید، بازاریابی و صادرات زعفران را بیش‌ازپیش روشن می‌نماید. زعفران از دیگر جنبه‌های نیز حائز اهمیت است که می‌توان به بازدهی بالای آب (با توجه به نیاز کم این گیاه به آب)، اشتغال‌زایی و ارزآوری اشاره کرد.

بخش دوم

انواع روش‌های کشت زعفران

چندین راه متنوع برای کشت زعفران وجود دارد که بسته به موقعیت و شرایط خود هر یک از آن‌ها قابل‌اجرا هستند.

زیرمنو اول بخش دوم

کشت زعفران در زمین

کشت زعفران در زمین، رایج‌ترین روش کشت است. در این روش پیش از کاشت پیاز زعفران باید زمین آماده شود. شخم زدن زمین و غنی کردن زمین با کود حیوانی مهم‌ترین کارهایی هستند که باید پیش از کاشت پیاز انجام شوند. خاک باید در پاییز یا زمستان سال قبل شخم زده شود تا برای کاشت پیاز آماده باشد. پس از آماده‌سازی زمین، در تابستان (مردادماه تا شهریور) پیازها در خاک کاشته شده و پس از چند ماه اولین پیازها آبیاری می‌شوند. در این روش زمان برداشت گل‌های زعفران بسیار اهمیت دارد. به‌طوری‌که هر روز باید قبل از ساعت ۹ صبح باید گل‌های زعفران چیده شوند. این روش حساسیت و معایب خودش را دارد و امروزه جای خودش را به روش‌های دیگر داده است. از مهم‌ترین معایب این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احتمال شیوع آفت و بیماری در مزرعه
• بازده کمتر برداشت محصول نسبت به روش گلخانه‌ای
• کنترل سخت شرایط آب‌وهوایی پیش‌بینی‌نشده مانند سیل، خشک‌سالی و …
• هزینه بالا کشت و برداشت محصول

زیرمنو اول بخش سوم

کشت زعفران در گلخانه

یکی از معایب کشت سنتی زعفران، مصرف آب بالاست. برای کشورهایی که دچار کم‌آبی یا شرایط پیش‌بینی‌نشده آب‌وهوایی هستند، روش کاشت گلخانه‌ای زعفران بهترین روش کاشت زعفران محسوب می‌شود. روش گلخانه‌ای کشت زعفران در مقایسه با روش سنتی مقرون به‌صرفه‌تر و پربازده‌تر بوده و در مکان‌های کوچک هم قابل‌اجراست. روش‌های گلخانه‌ای به دو روش هیدروپونیک و آیروپونیک تقسیم می‌شوند.

زیرمنو سوم بخش دوم

کشت زعفران در گلخانه هیدروپونیک

در روش کشت هیدروپونیک یا آب کاشت، ریشه زعفران برخلاف روش سنتی به‌جای خاک در هوای بسیار مرطوب یا مواد جامد غیرخاکی که حافظ رطوبت، قرار داده می‌شود. در این روش گیاه تغذیه بهتری داشته و به همین دلیل رشد سریع‌تری دارد. راندمان این نوع کشت گلخانه‌ای زعفران تا ۳۰ برابر بیشتر از کشت سنتی بوده و محصول آن به‌مراتب با کیفیت‌تر است.

زیرمنو چهارم بخش دوم

کشت زعفران در گلخانه آیروپونیک یا هواکشت

در روش آیروپونیک یا هواکاشت زعفران، ریشه گیاه به‌صورت معلق در هوا قرار می‌شود. در زمان کاشت ریشه گیاه با توسط اسپری با آب، مواد معدنی و کود شیمیایی تغذیه می‌شود. در این روش به دلیل عدم نیاز به زمین هزینه‌هایی سنگین آبیاری، کوددهی، شخم زدن و … کاهش‌یافته و محصول سریع‌تر به بار می‌شیند.  در این روش نور و رطوبت کاملاً تحت کنترل شما و هم اینکه پیاز زعفران از جویده شدن توسط موش‌ها در امان خواهد بود.

بخش سوم

عوامل مؤثر در کشت زعفران گلخانه‌ای

عوامل متعددی در کیفیت و میزان عملکرد پیاز زعفران موثر هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به بنه زعفران، آبیاری، کودهای شیمیایی و زیستی اشاره کرد. در اینجا به بعضی از موارد اشاره می‌کنیم:

زیرمنو اول بخش سوم

کیفیت، مقدار و نوع پیاز زعفران

پیاز زعفران درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و دارای سن 7 سال و عاری از هر نوع بیماری باشد و پوست‌های اضافی و کپه هر پیاز را جدا می‌کنند. برای جلوگیری از حمله آفات و امراض پس از کاشت زعفران قبل از کاشت بهتر است هر 100 کیلو پیاز 500 ـ 300 گرم را با سموم جیوه‌ای مانند سرزان، تری تیزان، گرانوزال آغشته نمود.

در هر هکتار برای کاشت و پرورش زعفران 2 تن غده لازم است. در سال هفتم به بعد باید غده‌ها بیرون آورده شوند زیرا گیاه ضعیف و غده‌ها پوک می‌شوند و بعد از یکی، دو سال از بین می‌روند. مقدار غده‌ای که در سال هفتم از زمین در می‌آورند، 5 برابر مقدار کشت شده در سال اول است.

زیرمنو دوم بخش سوم

خاک مناسب جهت کشت و پرورش زعفران

مناسب‌ترین نوع خاک برای رشد و پرورش زعفران خاک شنی رسی دارای مقدار کمی آهک است. زمینی که در آن زعفران می‌کارند باید چند سال قبل از کاشت زعفران در آن زمین کشاورزی زعفران نکاشته باشند و خاک آن از علف هرز پاک و حاصل خیز و شیرین بوده باشد.

زیرمنو سوم بخش سوم

کوددهی صحیح زعفران

هر هکتار برای پرورش زعفران، زعفران کاری به 50 ـ 30 تن کود حیوانی پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایی مثل فسفر و پتاس نیاز دارد و نباید به زمین کود تازه حیوانی استفاده نمود. هر سه سال یک بار 100 کیلو کود اوره به همراه 15 ـ 10 تن کود حیوانی برای زمین لازم است.

زیرمنو چهارم بخش سوم

آبیاری اصولی بعد از کاشت زعفران

زعفران گیاهی مخصوص مناطق خشک است بنابراین برای پرورش زعفران، به آب زیاد احتیاج ندارد بنابراین پس از کاشت پیاز زعفران تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیاری نمود اما اگر آبدهی بعد از برداشت محصول در طول زمستان سبب درشت شدن پیاز زعفران می‌شود. اگر قبل از کاشت زعفران مزرعه را آبیاری کرده باشید دیگر نیاز نیست بلافاصله پس از کاشت پیاز مزرعه را آبیاری کرد اما در صورتی که مزرعه آبیاری نشده باشد باید سریعاً مزرعه را پس از کاشت آبیاری نمود. زعفران گیاهی مقاوم به کم‌آبی است. اولین آبیاری پاییزه زعفران باید 15 روز قبل از بیرون آمدن ساقه گل‌ها انجام شود.

اگر قبل از مهرماه زمین آبیاری شود ابتدا برگ‌ها و سپس گل‌ها ظاهر می‌شوند و این‌گونه چیدن گل‌ها با سختی صورت می‌گیرد و گل‌ها بین برگ‌ها باقی می‌مانند و از بین می‌روند.

زیرمنو پنجم بخش سوم

کنترل علف‌های هرز در کاشت زعفران

وجود علف‌های هرز در زمین کشت زعفران سبب کاهش آب و مواد اولیه و نور خورشید به علت رقابت آن‌ها با گیاه زعفران می‌شود و بنابراین محصول کاهش می‌یابد. همچنین این علف‌های هرز مزاحمت‌هایی در مراحل کاشت و برداشت و پرورش زعفران ایجاد و بیماری‌ها و حشرات برای این گیاه به ارمغان می‌آورند. هر موقع که علف‌های هرز رشد کردند، وجین مزرعه ضروری است. اولین وجین در مزارع زعفران بعد از آبیاری دوم انجام می‌شود که سبب از بین رفتن علف‌های هرز مزرعه زعفران می‌گردد.

اولین وجین زعفران بعد از برداشت گل‌های زعفران و دومین آن حدود یک ماه قبل از آب سوم انجام می‌شود. برای مبارزه علف‌های مزرعه نباید از علف‌کش‌های شیمیایی استفاده نمود؛ زیرا اثر این علف‌کش‌ها بر روی گیاه آزمایش نشده است.

بخش چهارم

تجهیزات موردنیاز برای کشت زعفران گلخانه‌ای

تجهیزات موردنیاز برای کشت زعفران در گلخانه بسته به نوع روش متفاوت است؛ اما در کل یک سری از تجهیزات وجود دارند که در هر دو روش مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تجهیزات شامل موارد زیر می‌شود:

• سیستم‌های آبیاری: از جمله سیستم‌های آبیاری خودکار، سیستم‌های هیدروپونیک یا سیستم‌های آبیاری قطره‌ای.
• سیستم‌های تهویه: برای کنترل دما و رطوبت در گلخانه.
• سیستم‌های نور: برای تأمین نیازهای نوری گیاهان زعفران، به‌خصوص در فصولی که نور طبیعی کافی نیست.
• تجهیزات کنترل محیطی: شامل سیستم‌های کنترل دما، رطوبت و دیگر شرایط محیطی در گلخانه.
• تجهیزات مانیتورینگ و کنترل: برای نظارت و کنترل پارامترهای محیطی مانند pH، EC (هدایت الکتریکی) و سطح
• تجهیزات مربوط به بسته‌بندی: برای بسته‌بندی و حفظ کیفیت محصول پس از برداشت.
• تجهیزات ایمنی و حفاظتی: از جمله تجهیزات ایمنی برق، آتش‌نشانی و محافظت در برابر آفات و بیماری‌ها.

بخش پنجم

مراحل مختلف کشت زعفران گلخانه‌ای

1. جدا کردن پیاز گیاه از خاک  و نگه‌داری از آن در محیطی با تهویه مناسب
2. انتقال پیازهای مناسب به گلخانه
3. جوانه‌زنی پیاز و آبیاری
4. رسیدن پیاز به مرحله گل‌دهي و برداشت محصول
5. ضدعفوني پیاز ضدعفونی حذف جوانه‌های اضافی

زیرمنو اول بخش پنجم

بهترین زمان کاشت و پرورش زعفران گلخانه‌ای

به‌طورکلی، بهار و پاییز بهترین زمان‌ها برای کاشت زعفران هستند. در مناطقی که زمستان‌ها سرد و خشک است، کاشت زعفران در پاییز بهتر است. زعفران به نور فراوان و دمای مناسب برای رشد بهتر نیاز دارد؛ بنابراین، زمانی که نور و دماهای مناسب ترکیب شوند، بهترین زمان برای کاشت زعفران در گلخانه است. بهتر است با توجه به شرایط محیطی، اقلیمی و فصلی محلی خود و با مشاوره با متخصصان، بهترین زمان برای کاشت و پرورش زعفران در گلخانه را تعیین کنید.

زیرمنو دوم بخش پنجم

تکنولوژی حفظ کیفیت زعفران پس از برداشت

برای تولید زعفران با كيفيت بالا و حداقل آلودگی میکروبی، عوامل مختلفي از قبيل عمليات كاشت، داشت، برداشت و فرآوری مؤثر هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان آلودگی میکروبی زعفران مخصوصاً آلودگی کلی فرمی در گل زعفران به‌صورت غنچه بسیار کمتر از برداشت آن به‌صورت نیمه‌باز و یا کامل باز است و هم‌چنین خصوصیات کیفی در گل‌های برداشت‌شده به‌صورت غنچه به‌مراتب مطلوب‌تر از سایر زمان های برداشت حفظ می‌شود. با رعایت نکات بهداشتی و فنی در مراحل حمل‌ونقل، نگهداری و جداسازی کلاله از خامه، میزان آلودگی میکروبی زعفران با حفظ کیفیت کاهش می‌یابد؛ بنابراین به‌طورکلی توصیه می‌شود گل زعفران به‌صورت غنچه برداشت شود و در ظروف تميز و بهداشتي حمل‌ونقل گردد. گل‌های جمع‌آوری‌شده در محل‌های تميز، بهداشتي، خنک و به دور از نور خورشيد نگهداری شوند و از نقطه اتصال سه کلاله به‌آرامی و با دقت شكافته شوند.

بخش ششم

توجیه اقتصادی پرورش زعفران گلخانه‌ای

درباره درآمد و سود کشت زعفران باید گفت که خوشبختانه مصرف زعفران در کشور ما بالا هست و همین امر باعث شده است که کاشت زعفران هم رونق بگیرد؛ اما نکته قابل‌توجه اینجاست که درآمد از این شغل بستگی به میزان کیفیت و مرغوبیت محصول متفاوت است. دو روش برای درآمد از این کار وجود دارد یکی از طریق فروش زعفران و دیگری از طریق تکثیر پیاز زعفران است. دو روش مختلف کاشت زعفران ایروپونیک و پرورش زعفران هیدروپونیک وجود دارد که شرایط برای این روش‌ها متفاوت است.

زیرمنو اول بخش ششم

سرمایه اولیه موردنیاز کشت زعفران گلخانه‌ای

سرمایه اولیه موردنیاز برای کشت زعفران در گلخانه متغیر است و بستگی به عوامل مختلفی از جمله اندازه و نوع گلخانه، تجهیزات موردنیاز، هزینه‌های نگهداری، نیروی کار، بسته‌بندی و بازاریابی دارد. با این وجود، یک برآورد معمولی برای سرمایه اولیه می‌تواند در حدود چند صد میلیون تومان تا چند میلیارد تومان باشد، به توجه به اینکه گلخانه‌ها و تجهیزات موردنیاز هزینه‌های قابل‌توجهی دارند و نیازمند یک سرمایه اولیه قابل‌توجه برای راه‌اندازی عملیات هستند.

زیرمنو دوم بخش ششم

درآمد گلخانه زعفران (ایروپونیک یا هیدروپونیک)

درآمد حاصل از کشت زعفران در گلخانه به میزان زیادی متأثر از عوامل مختلفی است که شامل مساحت کشت، بهره‌وری گیاه، قیمت فروش، هزینه‌های تولید (شامل هزینه‌های نیروی کار، مصرف آب و انرژی، تجهیزات و …) و شرایط بازار است.

به طور کلی، درآمدی که از کشت زعفران در گلخانه به دست می‌آید می‌تواند متنوع باشد و بستگی به موارد ذکر شده دارد. به‌عنوان‌مثال، گلخانه‌هایی که با تکنولوژی‌های پیشرفته، مدیریت بهینه منابع و بازاریابی مؤثر عمل می‌کنند، می‌توانند درآمد قابل‌توجهی داشته باشند. از طرف دیگر، عواملی مانند نوسانات قیمت و تغییرات شرایط آب و هوایی نیز می‌توانند بر درآمد تأثیرگذار باشند؛ بنابراین، برای داشتن یک تخمین دقیق از درآمد گلخانه زعفران، نیاز به مطالعه دقیق‌تر و بررسی شرایط محلی و بازاری است.

زیرمنو سوم بخش ششم

بازاریابی و فروش در بازار

زعفران پس از برداشت از مزرعه جهت استفاده، نیازمند انجام خدمات بازاریابی است. مراحل بازاریابی زعفران شامل جمع‌آوری محصول، جدا کردن محصول از گل، خشک‌کردن و بسته‌بندی و توزیع است. هرچه مسیرهای موجود بین تولیدکننده و مصرف‌کننده بیشتر باشد، محصول با قیمت نهایی بیشتری در بازار مصرف عرضه می‌گردد. به دلیل ضعف مالی کشاورز، زعفران به روش سنتی و نامناسب جمع‌آوری، جداسازی و خشک می‌شود که افت کیفی محصول را باعث خواهد شد. بازارهاي فروش محصول زعفران شامل بازار سر مزرعه، بازار عمده‌فروشان و بازار خرده‌فروشی است.

زیرمنو چهارم بخش ششم

مزایای و معایب کشت گلخانه‌ای زعفران نسبت به روش سنتی

مزایای کشت زعفران در گلخانه عبارت‌اند از:

• در گلخانه‌ها، شرایط نور، دما، رطوبت و تهویه هوا به‌طور دقیق کنترل می‌شود که این امر می‌تواند به رشد بهتر زعفران کمک کند.
• در گلخانه‌ها از سیستم‌های آبیاری خودکار استفاده می‌شود که می‌تواند مصرف آب را بهبود بخشیده و به کاهش مصرف آب کمک کند.
• در محیط گلخانه با استفاده از روش‌های مدیریت آفات و بیماری‌ها و روش‌های آبیاری منظم، خطر از دست دادن محصول به دلیل این عوامل کاهش می‌یابد.
• با بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن و کنترل شرایط محیطی، بهره‌وری در تولید زعفران افزایش بهبود می‌یابد.
• با کشت زعفران در گلخانه، وابستگی به شرایط آب و هوایی خارجی کاهش می‌یابد و می‌توان در هر زمانی اقدام به تولید این محصول کرد.

برای مقایسه، در مقابل این مزایا، معایب کشت زعفران در گلخانه نیز باید در نظر گرفته شود. معایب کشت زعفران در گلخانه شامل موارد زیر می‌شود:

• راه‌اندازی و بهره‌برداری از گلخانه‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری بالاست و ممکن است برای برخی کشاورزان از پس آن برنیایند.
• استفاده از دستگاه‌های نورپردازی، گرمایش و تهویه هوا در گلخانه‌ها نیازمند مصرف انرژی بالا است که می‌تواند هزینه‌های عملیاتی را افزایش دهد.
• گلخانه‌ها ممکن است محدودیت‌های فضایی داشته باشند و این ممکن است باعث محدودیت تولید زعفران در مقیاس بزرگ‌تر شود.
• بهره‌برداری از گلخانه‌ها نیاز به دانش و تجهیزات فنی دارد که ممکن است در صورت عدم دسترسی به آن‌ها، تولید زعفران مختل شود.